SAG корпорацияси Ўзбекистонда умумий майдони 6 минг гектар бўлган Chandler ёнғоғи ҳамда Guara ва Avijor бодомларидан иборат замонавий интенсив боғларни яратиш лойиҳасини амалга оширмоқда. Томчилатиб суғориш, тўлиқ автоматлаштирилган суғориш тизими, тупроқ намлиги датчиклари ўрнатилган агрометеорологик стансиялар ва in-vitro усулида кўчат етиштириш – буларнинг барчаси мазкур лойиҳада аллақачон амалга оширилган. Энг яқин режалар қаторига бодом йиғиштиришни механизатсиялаш, тайёр маҳсулотларни қайта ишлаш ва қадоқлаш линияларини ишга тушириш кўзда тутилган. Ёнғоқ ва бодом плантатсияларининг бир қисми ўз мевасини бера бошлади ва бу маҳсулотларнинг илк партиялари Яқин Шарқ бозорларига етказилди.
EastFruit экспертлари билан суҳбатда “Sag Gardens” МЧЖ боғлари менежери Сухроб Акабиров Марказий Осиёдаги энг йирик ёнғоқ лойиҳаси ҳақида гапирди
– Интенсив ёнғоқ ва бодом боғларини яратиш лойиҳаси қачон бошланган?
– Chandler навли ёнғоқ ва дунёга машҳур Guara ва Avijor бодомларининг интенсив боғларини яратиш лойиҳасини амалга ошириш 2017-йил кузида бошланган. Дастлаб, лойиҳада Самарқанд вилоятининг Жомбой туманида 500 гектар майдонда ёнғоқзор барпо этиш кўзда тутилган бўлса, кейинчалик бу ерни дастлабки режага нисбатан бир неча баробар кенгайтиришга қарор қилинди. Самарқанд вилоятининг Булунғур тумани, Қашқадарё вилоятининг Яккабоғ, Жиззах вилоятининг Ғаллаорол ва Сурхондарё вилоятининг Жарғурғон туманларида қўшимча ёнғоқ ва бодом плантатсияларини ташкил этишни бошладик.
Натижада, 2023-йил июн ҳолатига кўра, юқоридаги ҳудудлардаги ёнғоқ плантатсияларининг умумий майдони аллақачон 4800 гектарни ташкил этади. Улардан 3000 гектар интенсив боғлар Chandler ёнғоғи, 1800 гектар майдонда Guara ва Avijor бодомларининг чанглатувчи Ferrangos ва Fereduel навлари бор.
Бундан ташқари, янги плантатсиялар барпо этиш жараёни бугунги кунгача давом этмоқда. Режаларимиз ёнғоқ плантатсияларини 6 минг гектарга кенгайтиришдан иборат.
- Нима учун ёнғоқ ва бодомнинг бу алоҳида навлари танланган?
– Ўзбекистонда ва бутун Марказий Осиёда ан’анавий тарзда етиштириладиган ёнғоқ ва бодомнинг маҳаллий навларини жаҳон ёнғоқ бозоридаги замонавий тенденсиялар нуқтаи назаридан ма’навий жиҳатдан эскирган дейиш мумкин. Агар ушбу маҳсулотлар экспорти ҳақида гапирадиган бўлсак, масалан, ёнғоқнинг қуюқ ядроли анъанавий маҳаллий навлари асосан МДҲ мамлакатлари бозорларига этказиб берилса, Эвропа, Осиё ва дунёнинг бошқа мамлакатларидаги истеъмолчилар энгил ёнғоқни афзал кўришади. ядро. Бир сўз билан айтганда, рақобатбардош маҳсулотлар билан МДҲдан ташқарига чиқиш учун жаҳон бозорида талаб юқори бўлган ёнғоқ навларини етиштиришимиз керак. Бу бизнинг лойиҳамиз доирасида ёнғоқ ва бодом навларини танлашни кўп жиҳатдан тушунтиради.
Бошқа томондан, лойиҳамизнинг бошида биз ушбу ёнғоқ навлари учун ички бозорни шакллантиришга ҳам таяндик. Лойиҳа ишга туширилганидан бир неча йил ўтиб шуни айтиш мумкинки, Ўзбекистон ички бозорида ядроси тўқ, қобиғи қуюқроқ ёнғоқдан кўра энгил ядроли ва юпқа қобиқли ёнғоқлар анча қимматроқ сотилмоқда. Бодомга келсак, ядро қанчалик катта бўлса, ички бозордаги нарх ҳам шунчалик юқори бўлади.
Қолаверса, бу ёнғоқ навлари маҳаллий навларга нисбатан юқори ҳосилдорликка эга. Танланган бодом навларига келсак, шуни қўшимча қилмоқчиманки, уларда маҳаллий навларга нисбатан умумий ҳосилда қўш ядроли маҳсулотлар жуда паст. Бу бодомнинг сотиш нархига таъсир қилувчи жуда муҳим кўрсаткич - бир партияда қўш ядроли бодом қанча кўп бўлса, бу маҳсулотларнинг нархи шунчалик паст бўлади.
Биз 2017-йилда бу лойиҳани амалга оширишни бошлаганимизда, мен билишимча, Ўзбекистонда Chandler ёнғоғи ва Guara ва Avijor бодомининг тижорат плантатсиялари, ҳеч бўлмаганда йирик плантатсиялар ё‘қ эди. Бу борада биз ушбу навларнинг йирик ёнғоқ плантатсияларини яратишда кашшофмиз.
– Нима учун Ўзбекистоннинг айнан шу ҳудудлари танланди?
– Мамлакатнинг бу ҳудудлари иқлим шароити ва тупроқдан келиб чиқиб танланган. Бу ҳудудларда ёз ва қиш ойларида ўртача ҳарорат бир хил бўлиб, ёнғоқ етиштириш учун қулай бўлиб, мамлакатимизнинг ушбу ҳудудларида сув та’минотининг яхши та’минланиши муҳим омил ҳисобланади.
– Экилган ёнғоқзорларнинг қайси қисми мева бераяпти?
– Деярли барча ёнғоқ ва бодом боғлари ҳосил етиштира бошлади. Халқаро амалиёт ва чет эллик мутахассисларнинг тавсияларига кўра, мева беришнинг биринчи ва иккинчи йилларида биз асирлари ҳосил бўлгандан сўнг дарҳол меваларни олиб ташладик.
Мева беришнинг биринчи ва иккинчи йилидаги плантатсияларнинг бир қисмини ҳисобга олмаганда, бу йил 1500 гектардан ёнғоқ, 800 гектардан бодом йиғиб олишни мўлжалламоқдамиз.
– Кўчатлар қайси давлатлардан келтирилди?
– Самарқанд вилоятининг Жомбой туманида 500 гектар майдонда “Chandler” ёнғоғи плантатсияларини экиш лойиҳасининг дастлабки босқичида АҚШдан кўчатлар келтирилди. Умумий майдони 2500 гектар боʻлган қолган плантатсиялар учун Туркиядан коʻчатлар келтирилди.
“Guara”, “Avijor”, “Ferrangos”, “Fereduel” навли бодом кўчатларига келсак, уларнинг бир қисми Испаниядан, қолгани Туркиядан келтирилди.
Шу ўринда муҳим ма’лумотни қайд этмоқчиман: лойиҳамиз доирасида 2020-йилда Самарқанд вилоятида 24 гектар майдонда “Chandler” ёнғоғи ва бодомнинг Guara, Avijor, Ferrangos ва Fereduel навлари кўчатларини етиштириш бўйича кўчатхона ташкил этилди. Бу ерда in-vitro усулида кўчат етиштиришни ё‘лга қўйдик.
– Хорижий агроном маслаҳатчиларни жалб қиласизми?
– Ҳа, биз АҚШ, Испания ва Туркиядан маслаҳатчиларни жалб қиламиз. Улар агротехник тадбирлар режасини тузадилар, суғориш режимлари, айрим ўсимликларни ҳимоя қилиш воситаларидан фойдаланишнинг мақсадга мувофиқлиги ва бошқа зарур ишлар. Хорижий маслаҳатчилар тупроқ ва дарахтларнинг ҳолатини онлайн тарзда кузатиб борадилар, биз уларга барча керакли маълумотларни зудлик билан тақдим этамиз ва керак бўлганда улар ушбу режалар, суғориш режимлари ва жорий вазифаларни тузатадилар. Бундан ташқари, улар ҳар олти ойда ёки йилига бир марта плантатсияларимизга ташриф буюришади.
– Юзлаб ва минглаб гектар ёнғоқ плантатсияларида технологик жараёнларни бошқариш замонавий инноватсион ечимларни жорий қилмасдан туриб, ўта мураккаб иш, бу борада қандай ишлар амалга оширилди ёки қилинмоқда?
– Барча плантатсияларимизда суғориш жараёни тўлиқ автоматлаштирилган бўлиб, у тупроқ намлиги даражаси ва суғориш тезлигини кузатиш тизимини ҳам ўз ичига олади. Бундай ёндашув суғориш жараёнида ишчилар сонини сезиларли даражада камайтиради. Бундай ҳолда, тизимни бошқариш учун фақат ходимлар ва ушбу тизимнинг таркибий қисмларига механик шикастланишлар ёъқлигини кузатиш учун далаларда оз сонли ишчилар талаб қилинади. Барча ҳудудлардаги ҳар бир боғда тупроқ намлиги датчиклари бўлган об-ҳаво стантсиялари ўрнатилган бўлиб, уларнинг кўрсаткичлари асосида дарахтлар автоматик равишда суғорилади.
Бодом йиғим-теримини механизатсиялаш масаласига келсак, биз Полшадаги ишлаб чиқарувчидан бир нечта техникага буюртма берганмиз. Бу ускуна тракторга уланади ва трактор ҳар бир дарахт ёнида тўхтайди, махсус материал очилади, у дарахтни ҳар томондан ўраб олади ва кейин махсус силкитувчи дарахтни силкитади ва барча мевалар шу ўралган материалга тушади. Шундан сўнг, ускуна материални тортади ва бодомлар биринчи навбатда конвеерга, сўнгра махсус коллекторга тушади. Грузиядаги “Удабно” ширкатига қарашли бодом боғларида ҳам бодом йиғим-теримининг худди шундай механизатсияси жорий қилинган.
Бодомни йиғишнинг биринчи босқичида биз бодом дарахтини силкитиш учун қўл силкитувчи деб аталадиган воситалардан фойдаландик, мевалар тушган дарахт атрофида тўқилмаган материални ёйиб чиқдик. Жорий мавсумда ҳар гектардан ҳосилдорлик ошгани сайин ҳосил ҳажми ҳам юқори сур’атларда ўсиб боргани учун яна 20 дона қўл силкитувчи мосламалар буюртма қилдик.
– Оʻтган йили ҳосилни қайси давлатларга экспорт қилдингиз?
– Ўтган мавсумда маҳсулотимизни Яқин Шарқ, БАА ва Россия бозорига экспорт қилдик.
– Жорий мавсумда ёнғоқ ва бодом йиғим-терими қандай ҳажмда олинади?
– Бодом учун – тахминан 500 тонна, ёнғоқ учун – камида 100 тонна.
– Корхонанинг ёнғоқ ва бодомни қайта ишлаш қуввати борми?
- Ҳозирда, афсуски, ёъқ. Жорий мавсумда маҳсулотларимизни бўлаклаш, саралаш ва қадоқлаш бўйича бошқа корхоналар об’ектларига буюртмалар берамиз. Аммо бу фақат жорий мавсумда.
2 т/соат қувватга эга бодомни қайта ишлаш линияларига буюртма берганмиз, уларни жорий йил охиригача етказиб бериш, келгуси йилнинг биринчи ойларида монтаж ва ишга тушириш ишлари якунланиши кутилмоқда. Шундай қилиб, 2024 йилги мавсумда биз аллақачон бодомни қайта ишлаш қувватига эга бўламиз.
– Ушбу объектларда такомиллаштириш ва қайта ишлашнинг қандай аниқ босқичлари амалга оширилади?
– Бодомни қайта ишлашнинг биринчи босқичи - қобиғидан ажратиш ва аралашмалардан тозалашнинг дастлабки босқичи боғларда амалга оширилади. Бунинг учун барча бодом плантатсияларида тегишли техника ўрнатилди.
Келгуси йил бошида ишга туширишни режалаштирган бодомни пардозлаш ва қайта ишлаш линияларида қуйидагилар амалга оширилади: бодомни қолдиқ ва бошқа аралашмалардан қўшимча тозалаш, қобиқда бўлганда калибр бўйича саралаш, бўлаклаш, ядро калибрлаш. , ядро нуқсонлари бўйича оптик саралаш, металл элементлар ва бошқа аралашмалардан тозалаш, тайёр маҳсулотларни осиб қўйиш ва қадоқлаш.
– Ўрамларнинг қандай турлари, ўлчамлари ва оғирлиги назарда тутилган?
- Агар қобиқдаги бодом ҳақида гапирадиган бўлсак, унда бу ҳар бир турдаги бодом учун 35 кг оғирликдаги сумкалар ва 10 кг оғирликдаги қутилар.
Бодом ядроларига келсак, биз уларни икки турдаги полиетилен пакетларга жойлаймиз - 500 грамм ва 1 кг.
Халқаро EastFruit жамоаси Сухроб Акабировга интервю учун миннатдорчилик билдиради ва ушбу лойиҳанинг муваффақиятли амалга оширилишини тилайди.
